σ’ έναν αλλοτινό Νοέμβρη (μικρή αναφορά στον λογοτέχνη Ζήση Σκάρο)

Ζήσης Σκάρος

Νοέμβρης του 1933: Στις πολλές λαϊκές κινητοποιήσεις που γίνονται στην Καρδίτσα εκείνη τη περίοδο συμμετέχουν και οι μαθητές. Σε μια τέτοια μαθητική απεργία πρωτοστατεί ο Ζήσης Σκάρος, λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Απόστολου Ζήση. Γεννήθηκε τη χρονιά της Οχτωβριανής Επανάστασης, το 1917 στο χωριό Κανάλια του νομού Καρδίτσας. Υιοθετημένος από το θείο του Βασίλη Ζήση, έζησε μέχρι 11 - 12 χρονών στο χωριό Κανάλια, όπου έβγαλε και την Ε τάξη του Δημοτικού. Οι επιζώντες συμμαθητές του θυμούνται το "εκ φύσεως δαιμόνιο, έξυπνο, γλυκό, νευρικό, πολύ καλό μαθητή", που 10χρονος "ξεσήκωνε τα άλλα παιδιά κι έφτιαχναν κόκκινες σημαίες, έκαναν παρέλαση και φώναζαν ΖΗΤΩ! ", γιατί άκουγε απ' τα αδέλφια του για την Οχτωβριανή Επανάσταση.

Το 1928 έδωσε εξετάσεις από την Ε τάξη του Δημοτικού των Καναλίων και πέρασε στη Β τάξη του Γυμνασίου του Φαναρίου. Τα Χριστούγεννα όμως παίρνει μεταγραφή για το Γυμνάσιο Καρδίτσας (σημερινό 1ο Λύκειο), μετά από επεισόδιο με τον καθηγητή των Μαθηματικών. Το Μητρώο του σχολείου του σχολικού έτους 1928 - 29, για τον μαθητή Ζήση, αναφέρει μονολεκτικά: "επαύσατο". Αξίζει να σημειωθεί ότι το πρωτότυπο Βιβλίο Πιστοποιητικού Σπουδών αυτού του έτους κατασχέθηκε από την Εισαγγελία Καρδίτσας. Ο πολιτικοποιούμενος μαθητής όμως τιμωρείται και από το Γυμνάσιο Καρδίτσας σε όλα τα εκεί σχολικά του έτη (1929 - 1934). Τον απορρίπτουν από την τάξη ή τον αφήνουν μεταξεταστέο και χαρακτηρίζουν τη διαγωγή του "κοσμία" ή απλώς "καλή", όπως βεβαιώνουν τα αρχεία του "Εξαταξίου Γυμνασίου Καρδίτσης".

Να πως περιγράφονται τα γεγονότα στα αρχεία του σχολείου (βιβλίο πρακτικών) όπως τα αναφέρει σε φιλολογικό μνημόσυνο για το  Ζ. Σκάρο που οργάνωσε ο Σύλλογος Απανταχού Καρδιτσιωτών (19/1/98) ο καρδιτσιώτης Β.Δ.Αναγνωστόπουλος επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας:

ο Ζήσης Σκάρος μαζί με συμμαθητή του
στις φυλακές Καρδίτσας (1933) 

Στις 23/11/1933 “Συνήλθεν ο σύλλογος των καθηγητών του Γυμνασίου εις έκτακτον συνεδρίαν, ίνα λάβη αποφάσεις επί της απεργιακής κινήσεως της γενομένης την εσπέραν της 15ης τρέχοντος υπό μαθητών του γυμνασίου συγκεντρωθέντων εις τη θέσιν "τσαϊρι" (... )”.

Σύμφωνα με το Πρακτικό Συνεδρίασης των καθηγητών του Γυμνασίου Καρδίτσας, ο σύλλογος καθηγητών αποφάνθηκε ότι “o μαθητής ούτος είναι κομμουνιστής», αφού πρωτοστάτησε στη μαθητική απεργία σε ένδειξη αλληλεγγύης στη μαθητική απεργία στο Γυμνάσιο Καβάλας κατά των μέτρων "τα οποία ελάμβανε το σχολείον κατά της διαδόσεως των κομμουνιστικών ιδεών μεταξύ των μαθητών" (…)

"Εκ των ανακρίσεων προέκυψαν τα εξής: 1) Οτι οι κύριοι οργανωταί της απεργίας ήσαν οι μαθηταί Ζήσης Απόστολος της Ε τάξεως",(αναφέρονται και τρεις μαθητές της ΣΤ' τάξης), "οίτινες επανειλημμένως μέχρι σήμερον και κατά τα παρελθόντα σχολικά έτη πλείστας όσας αφορμάς έχουν δώσει (... ). Ο σύλλογος ευρισκόμενος εν ολομελεία επί τη βάση των ανωτέρω αποδείξεων, αποφασίζει ομοφώνως: α) Αποβάλλει διά παντός εκ του Γυμνασίου Καρδίτσης τους πρωτεργάτας της απεργιακής κινητοποιήσεως 1) Ζήσην Απόστολον" (σ. σ. στη συνέχεια αναφέρονται και οι τρεις μαθητές). "Ως προς τον πρώτον μαθητήν, δηλαδή Ζήσην Απόστολον, ο σύλλογος εκφράζει την ευχήν, όπως το Σον Υπουργείον λαμβάνον υπ' όψιν ότι ο μαθητής ούτος είναι κομμουνιστής, αυξήσει την ποινήν εις αποβολήν εξ όλων των σχολείων του κράτους".

Ο συμμαθητής του και σύντροφός του στην ΟΚΝΕ  Άγγελος Καρακαντάς (από το Μεσενικόλα Καρδίτσας, αγωνιστής της εθνικής αντίστασης, στέλεχος του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ, πολιτικός εξόριστος στην Πολωνία και αγωνιστής του μ-λ κινήματος) στο βιβλίο του "Σκόρπιες αναμνήσεις", λέει για τον Σκάρο: 

"Ηταν ο αρχηγός μας στο γυμνάσιο. Γραμματέας της Υπχτ. Επιτροπής της ΟΚΝΕ στο γυμνάσιο (... ) Και το 1936 με τις μεγάλες απεργίες το Μάη, πήραμε μέρος και χάρη στην ικανότητα του Σκάρου όλο το γυμνάσιο βγήκε στους δρόμους και συγκινήσαμε την Καρδίτσα. Ο λαός της τάχθηκε με το μέρος μας (... ) ".

Λίγους μήνες μετά την αποβολή του το 1934, ο Ζ. Σκάρος οργανώνεται στην ΟΚΝΕ και δημοσιεύει στην εφημερίδα  της “Νέος Λενινιστής” το πρώτο του διήγημα “Το αέρι του θανάτου”, που καταδίκαζε τη χρήση χημικών αερίων στον πόλεμο.

Το 1935, μετά από πολλές προσπάθειες, επιστρέφει στην ΣΤ’ τάξη του Γυμνασίου και αποφοιτά το 1936, ενώ την επόμενη χρονιά συλλαμβάνεται από το μεταξικό καθεστώς και καταδικάζεται σε δύο χρόνια φυλακή και ένα εξορία. Ωστόσο, μετά από έφεση, και οκτάμηνη κράτηση στις φυλακές της Καρδίτσας, αποφυλακίζεται.

Το 1938 εισάγεται στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και παράλληλα σπουδάζει στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Την ίδια χρονιά συλλαμβάνεται ξανά σε αντιδικτατορική φοιτητική διαδήλωση και φυλακίζεται για δύο μήνες, ενώ λίγο αργότερα εκδίδει την πρώτη νουβέλα “Οι Δυνατοί”.

Το 1941 καλείται στο στρατό, στη διλοχία των σπουδαστών στη Λαμία, ωστόσο μετά την εισβολή των Γερμανών η μονάδα του διαλύεται. Το 1942, είναι ήδη μέλος του ΚΚΕ, οργανώνεται στο ΕΑΜ, παίρνει το πτυχίο του Οικονομικού της Νομικής και εκδίδει παράνομα την πρώτη ποιητική συλλογή του “Αργώ”. Το 1943 διορίζεται στο Ελεγκτικό Συνέδριο, από το οποίο διώχνεται την ίδια χρονιά ως “μη νομιμόφρων” και λίγο αργότερα εκδίδει την πρώτη του συλλογή διηγημάτων “Ναθαναήλ Μάρκος”.

Το Γενάρη του 1944 συλλαμβάνεται από τα SS και φυλακίζεται στο Χαϊδάρι. Το Μάη του ίδιου χρόνου μεταφέρεται στα υπονομευμένα με δυναμίτη βαγόνια-κλούβες, που έβαζαν οι ναζί μπροστά στις μηχανές των τρένων για να προφυλάγονται από τις επιθέσεις των ανταρτών του ΕΛΑΣ, γεγονός που ενέπνευσε το μυθιστόρημά του “Κλούβες” (1945). 

Τον Αύγουστο του 1944 μεταφέρεται στις φυλακές του νοσοκομείου “Σωτηρία”, από όπου βγαίνει την ημέρα της απελευθέρωσης (12/10/44). Στα Δεκεμβριανά, συλλαμβάνεται από τους Εγγλέζους και κλείνεται στο Γουδί μέχρι τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Το 1946 επαναδιορίζεται στο υπουργείο Οικονομικών. Το 1950 επανεκδίδεται η συλλογή διηγημάτων “Ναθαναήλ Μάρκος”με τίτλο “Χαραυγή” και ξυλογραφίες της Βάσως Κατράκη. Μαθαίνει αγγλικά και μελετά συστηματικά την ιστορία του αγροτικού και εργατικού κινήματος της χώρας μας, για να γράψει το σπουδαιότερο έργο του -την τρίτομη μυθιστορική τριλογία “Οι ρίζες του Ποταμού”. Το 1953 επανεκδίδονται οι “Δυνατοί” με τίτλο “Τα γεράκια της Πίνδου” και τον επόμενο χρόνο η ποιητική σύνθεση “Το Φλογισμένο Βουνό” με ξυλογραφίες του Α. Τάσσου. Το 1955 ταξιδεύει στην κεντρική Ευρώπη και τον επόμενο χρόνο εκδίδει το βιβλίο “Το ταξίδι της Φιλίας”. Το 1958 κυκλοφορεί το μυθιστόρημα “Ανοιχτοί ουρανοί” και το 1960 ο πρώτος τόμος της τριλογίας “Οι Ρίζες του Ποταμού”, με υπότιτλο “Ραγιάδες και κολίγοι”. Το 1963 εκδίδεται η συλλογή διηγημάτων του “Το κορίτσι με το σαντούρι”, ενώ το 1966 κυκλοφορούν το θεατρικό του “Ανάψτε τα φώτα” καθώς και ο δεύτερος τόμος της τριλογίας με υπότιτλο “Αστοί και Εργάτες”.

Το 1967 η χούντα περιλαμβάνει στον “μαύρη λίστα» των απαγορευμένων βιβλίων όλα τα βιβλία του Σκάρου. Απολύεται από την υπηρεσία του και αυτοεξορίζεται αρχικά στη Ρώμη κι έπειτα στο Παρίσι και τις Βρυξέλλες, όπου αναπτύσσει σημαντική αντιδικτατορική δράση. Το 1969 σε συνέδριο στο Ελσίνκι εκλέγεται πρόεδρος του Κεντρικού Συμβουλίου των Ελληνικών Αντιδικτατορικών Επιτροπών Εξωτερικού. 

Το 1971 με απόφαση της χούντας του αφαιρείται η ελληνική ιθαγένεια, ενώ την ίδια χρονιά στις Βρυξέλλες επανεκδίδονται οι “Δυνατοί” και κυκλοφορεί το ιστορικό δοκίμιο “Εκατόν πενήντα χρόνια αγώνων για τη Λευτεριά και τη Δημοκρατία”, που μεταφράζεται και στα αγγλικά. Το 1972 μεταφράζεται και κυκλοφορεί στην Ιταλία ο δεύτερος τόμος της τριλογίας, ενώ στον Καναδά κυκλοφορούν οι “Ανοιχτοί ουρανοί” με τίτλο “Κρίσιμη Καμπή”. Το καλοκαίρι του 1974 η χούντα καταρρέει, ωστόσο η επανάκτηση της ιθαγένειας και η πολυπόθητη επιστροφή στην Ελλάδα έρχονται αρκετούς μήνες αργότερα και μέσα από πολλές περιπέτειες. Το 1975 επανεκδίδονται οι “Κλούβες” και κυκλοφορεί το ιστορικό δοκίμιο “Η κραυγή του ελληνικού λαού”.

Το 1976 η “Σύγχρονη Εποχή” εκδίδει το μυθιστόρημα “Ο κόσμος των ελπίδων” το οποίο κυκλοφόρησε και στην ΕΣΣΔ το 1983, ενώ την επόμενη χρονιά ο Σκάρος εκλέγεται για πρώτη φορά πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών.

Το 1978 η “Σύγχρονη Εποχή” εκδίδει τους δύο πρώτους τόμους της τριλογίας “Οι Ρίζες του Ποταμού”, η οποία αφιερώνεται από το συγγραφέα στα 60χρονα του ΚΚΕ, ενώ τον επόμενο χρόνο κυκλοφορεί ο τρίτος τόμος της τριλογίας με υπότιτλο “Αντίσταση και Πόλεμος”. Το 1980 η τριλογία παίρνει το δεύτερο κρατικό βραβείο λογοτεχνίας. Τη χρονιά αυτή κυκλοφορεί ανθολογία των διηγημάτων του με τίτλο “Ψηφίδες” και προσκαλείται στο 7ο Συνέδριο των Σοβιετικών Συγγραφέων στη Μόσχα. Το 1983 κυκλοφορούν το μυθιστόρημα “Ο σημερινός κόσμος” και το δοκίμιό του “Ζητήματα Τέχνης”, ενώ δύο χρόνια αργότερα του απονέμεται από το Ανώτατο Σοβιέτ της ΕΣΣΔ το Μετάλλιο της Αντιφασιστικής Νίκης.

Ο Σκάρος συνέχισε την πλούσια παραγωγή του με αμείωτη ένταση μέχρι τα βαθιά γεράματα. Πέθανε την άνοιξη του 1997.

ΣΚ

Πηγές:

-          Τιμητική έκδοση της Λαϊκής Βιβλιοθήκης Καρδίτσας “Η Αθηνά” για τον Ζήση Σκάρο (2003)

-          ΟΔΗΓΗΤΗΣ (τ.990/Ιανουάριος 2012)