καλοκαίρι του 1944: Η Καρδίτσα στη Μάχη της Σοδειάς (γ’ μέρος - με το όπλο και με το δρεπάνι)

Δημήτρης Κατσικογιάννης: Αντάρτης, λάδι

Σε προηγούμενες αναρτήσεις για τη «Μάχη της Σοδειάς» (ΕΔΩ, ΕΔΩ και ΕΔΩ) είδαμε πως οι Γερμανοί έχασαν τον έλεγχο επί του θερισμού. Επιδίωξαν να τον διατηρήσουν στον αλωνισμό. Αλλά τον έχασαν και αυτόν, γιατί προηγουμένως έχασαν μάχες από παράταξη με τον ΕΛΑΣ. Μια τέτοια μάχη στον Κάμπο της Καρδίτσας περιγράφει στην αντιστασιακή εφημερίδα «Ρήγας» ο Στ. Μήτσιου (από το βιβλίο του Λάζαρου Αρσενίου «Η Θεσσαλία στην Αντίσταση», γ’ έκδοση, «έλλα»):

«Από την χαραυγή της 7ης Αυγούστου παρακολουθήσαμε ολόκληρο τετράωρο από πολύ κοντά, ένα από τα πιο μεγαλειώδικα θεάματα της επιθετικής ορμής, της αφάνταστης μαχητικότητας και του ηρωισμού του ΕΛΑΣ μας. Ήταν ένα θέαμα πραγματικά ασύλληπτο τόσο, που οι εκατοντάδες του λαού του κάμπου που το παρακολουθούσαν από τα γύρω υψώματα, έφταναν σε σημείο να μη πιστεύουν στα μάτια τους. Αλλά ας εκθέσουμε τα

γεγονότα απ' την αρχή που είναι τόσο εύγλωττα, ώστε δεν χρειάζονται ούτε επεξηγήσεις ούτε σχόλια. Οι Γερμανοί της Καρδίτσας δέχθηκαν τον τελευταίο καιρό πλήθος από επιθέσεις. Παρ' όλο που ματαιώθηκαν τα σχέδια τους για την ληστεία του ψωμιού του ελληνικού λαού και που ο θεσσαλικός σιδηρόδρομος εξυπηρετούσε... κάποτε, στο παρελθόν ...τις μεταφορές τους, οι Γερμανοί, ύστερα από την μάχη του Μπραϊμιού, δεν τόλμησαν να κινηθούν. Ολόκληρες 37 ημέρες καθηλωμένοι μέσα στις λυκοφωλιές τους, τηρούσαν μια απόλυτα αμυντική στάση. Από τις 4 το πρωί, όμως, της 7ης Αυγούστου άρχισαν πυρετώδικες κινήσεις με αυτοκίνητα κατά μήκος του δρόμου Καρδίτσας-Ίσαρι. Λίγο αργότερα ακούσθηκαν οι πρώτες ριπές πολυβόλων και αυτομάτων όπλων. Αμέσως το ΙΙΙ\38 Τάγμα επικοινώνησε με τον στρατιωτικό διοικητή του 6ου Λόχου, ο οποίος ανέφερε ότι τα τμήματά του δέχθηκαν επιθέσεις από τρεις κατευθύνσεις. Πραγματικά, ισχυρή δύναμη 200 περίπου Γερμανών με 31 αυτοκίνητα, 2 τανκς βαριά με πυροβόλα, 2 αλυσσοφόρα, πολλά αντιαρματικά πυροβόλα και όλμους, βαριά πολυβόλα και αυτόματο οπλισμό, είχεν επιτεθή κατά των τμημάτων μας στις κατευθύνσεις Φράγκου-Παλαιοκάστρου-Γεωργικού. Από την πρώτη στιγμή της εχθρικής επίθεσης, τα ασύγκριτα μειονεκτικά σε αριθμητική δύναμη και οπλισμό τμήματά μας, αντέταξαν πεισματώδη ηρωική άμυνα. Χωρίς λεπτό καθυστέρηση ξεκίνησαν για το πεδίο της μάχης ο στρατιωτικός υπεύθυνος του τάγματος συν. Αλέκος Μεσοχωρίτης και ο καπετάνιος συν. Φόντας (Παπανικολάου). Επίσης κινήθηκε με δυο διμοιρίες εφεδρείας του τάγματος ο υπολοχαγός Αλέκος Κούσουλας. Απ' όλες τις κατευθύνσεις κινήθηκαν ισχυρά τμήματα του μονίμου και του Εφεδρικού ΕΛΑΣ. Η μικρή ομάδα με επικεφαλής τον συν. Κολοκο­τρώνη που ήταν μπροστά από το Φράγκο, δέχθηκε πρώτη την επίθεση, έδωσε το σύνθημα συναγερμού στα άλλα τμήματα και, κάτω από την ισχυρή πίεση του εχθρού, αναγκάστηκε να συμπτυχθή. Παρά τον ηρωισμό και την αυτοθυσία που έδειξαν οι άντρες της ομάδος αυτής, δεν κατόρθωσαν να συγκρατήσουν τον μηχανοκίνητο εχθρικό όγκο και ο εχθρός, ύστερα από σημαντική καθυστέρηση, κατέλαβε το Παλαιόκαστρο. Παράλληλα, άλλα τμήματα προχώρησαν και έφτασαν σε μικρή απόσταση από το χωριό Γεωργικό, στο ανατολικό μέρος του οποίου είχεν εγκατασταθή από τις 5 το πρωί μια διμοιρία με τον ανθυπολοχαγό Πανταζή, που δέχθηκε και αυτή το βάρος σφοδρών εχθρικών πυρών από πολυβόλα και αντιαρματικά.

Ηλίας Φέρτης: Θεσσαλία, τέμπερα

Ενώ ο εχθρός βρισκόταν αναπτυγμένος ακόμα στον κάμπο, δέχθηκε απ' όλες τις κατευθύνσεις σφοδρά χτυπήματα από το πυροβολικό και τους όλμους. Η έκρηξη των βλημάτων έγινε κατά μέγα μέρος ανάμεσα και μπροστά από τις εχθρικές δυνάμεις και είχε σαν αποτέλεσμα την μείωση του ηθικού τους και την επιβράδυνση των κινήσεών τους. Αξιοσημείωτο είναι η σύνδεση των τμημάτων που μάχονταν στην πρώτη γραμμή και του πυροβολικού και των όλμων και η πλήρης και κανονική συνεννόηση τους κατά την ώρα της μάχης. Το πυροβολικό και οι όλμοι μας είχαν προετοιμάσει ευνοϊκά το έδαφος, για τις παραπέρα κινήσεις των τμημάτων μας. Και οι δυνάμεις που βρίσκονταν στην παρυφή του Γεωργικού, αφού ενισχύθηκαν με μια ακόμα διμοιρία του ανθυπολοχαγού Κουσιάντζα, βρέθηκαν με προϋποθέσεις ευνοϊκές για επίθεση. Στις 8 το πρωί ο υπολοχαγός Κούσουλας πήρε διαταγή να καθοδηγήση όλα τα τμήματα σε ενιαία επίθεση κατά του εχθρού (...) Από τα «προκεχωρημένα» παρατηρητήρια ακούσαμε την ιαχή «αέρααα» και ταυτόχρονα αντικρύσαμε κάτι που μόνο ένας καλός σκηνοθέτης θα μπορούσε να παρουσιάση. Με το σφοδρό πυρ των πολυβόλων και των αυτομάτων μας οι αντάρτες μας αφού κατέλαβαν το Γεωργικό, ξεχύθηκαν απέναντι απ' τον αμαξιτό δρόμο στις καλαμιές. Σαν νά 'τανε χορός ο πόλεμος, τα τμήματά μας άνοιξαν σαν βεντάλια ρυθμικά και με ορμή ρίχθηκαν προς τα εμπρός. Οι χιτλερικοί τό 'βαλαν στα πόδια.

-   Μη φοβάστε παιδιά, φώναζε ο Κούσουλας στους αντάρτες. Οι σφαίρες των Γερμανών είναι «εξτρέμ».

Αλλά οι χιτλερικοί είχαν τύχη βουνό. Πρόφτασαν και μπήκαν στα καλαμπόκια της Τσαπόχας που το ύψος τους ξεπερνάει το ανάστημα ανθρώπου. Οι αντάρτες μας τους κυνήγησαν ως το Ίσαρι (...) οι Γερμανοί ξέσπασαν στον άμαχο πληθυσμό. Το Παλαιόκαστρο (...) θρήνησε 14 νεκρούς 55-74 ετών, τρεις τραυματίες, έξι ομήρους. Στο Φράγκο σκοτώθηκαν πέντε, δυο τραυματίσθηκαν και τέσσερις πιάστηκαν όμηροι. Στο Τσαούσι μια γυναίκα νεκρή και μία τραυματίας. Τα τμήματά μας είχαν μόνον έναν τραυματία. Οι χιτλερικοί πλήρωσαν την επιχείρησή τους με 17 νεκρούς και 5 τραυματίες».

Η Μάχη της Σοδειάς αποτελεί σύνολο από αμέτρητες μάχες σε κάμπους, σε δρόμους και σε κατοικημένους τόπους, όπου ένας ιδιόμορφος ανταρτο-λαϊκός στρατός με λιγοστά μέσα - ότι άρπαξε από τον εχθρό - αντιμετωπίζει επί δυο περίπου μήνες τον τελειότερο μηχανοκίνητο στρατό της εποχής. Και τον αντιμετωπίζει νικηφόρα. Δεν είναι δυνατό να αναφερθούν όλες, αφού οι περισσότερες δεν πέρασαν σε ανακοινωθέντα, ενώ άλλες χάθηκαν με τα αρχεία των μονάδων που τις διεξήγαγαν. Η μάχη αυτή συνέπεσε χρονικά και με το Δεύτερο Μέτωπο των συμμάχων με την απόβαση τους στην Γαλλία την 6η Ιουνίου 1944. Για τους Γερμανούς επόμενο ήταν να πάρει προτεραιότητα η διατήρηση του ελληνικού χώρου και η απόκρουση τυχόν αποβάσεως συμμάχων και σε αυτόν και να περιοριστεί το ενδιαφέρον τους για το ελληνικό σιτάρι.

Τον θερισμό ακολούθησε σταχυολόγημα, που απέδωσε αρκετό σιτάρι σε φτωχούς αγρότες και εργάτες πόλεων. Έγινε και αυτό με υποδειγματική τάξη. Πουθενά δεν σημειώθηκε κλοπή δεμάτων σταριού, αν και ήταν διάσπαρτα σε χωράφια και πουθενά δεν μπήκαν πρόβατα για βοσκή πριν το σταχυολόγημα. Αγρυπνούσαν αγροφυλακές, αλλά υπήρχε και κάτι άλλο: το αίσθημα ανθρωπιάς και αλληλεγγύης που καλλιεργούσε η Αντίσταση. Για τον αλωνισμό εξασφαλίσθηκαν ιδανικές προϋποθέσεις. Οι Γερμανοί αναγκάσθηκαν, όπως είδαμε, να περιοριστούν σε λίγες φρουρές. Από 350 περίπου πατόζες που βγήκαν στους κάμπους της Θεσσαλίας, οι 320 εγκαταστάθηκαν σε ελεύθερες περιοχές και αλώνισαν με επίβλεψη του ΕΑΜ και με την σειρά που αυτό καθόριζε. Οι Γερμανοί από τις μηχανές αυτές δεν πήραν ούτε ένα κιλό. Από τις υπόλοιπες 30 που εγκαταστάθηκαν κοντά σε γερμανικές φρουρές, οι 15 αχρηστεύθηκαν με σαμποτάζ. Όπου ο αλωνισμός έγινε με δοκάνες, κυριαρχούσε ο ΕΛΑΣ. Σύμφωνα με στοιχεία του Βιδάλη η σοδειά υπολογίσθηκε σε 150.000 τόνους περίπου. Από αυτούς το 95% πέρασε στους αγρότες, το 2,5% κάηκε από τους κατακτητές ή τον ΕΛΑΣ και οι Γερμανοί πήραν μόνο το 2,5% από το 35% που ζητούσαν. Η Μάχη της Σοδειάς έληξε παίρνοντας τον τίτλο Μάχη Θρίαμβος. Αποτέλεσε πραγματική εποποιία όχι μόνο για την Θεσσαλία, αλλά για όλη την Ελλάδα. Σε άρθρο του ο Ρήγας την 4η Ιουλίου με τίτλο «Η εποποιία του κάμπου γράφει»:

«Ο καμπίσιος πόλεμος γύρω από την σοδειά μαίνεται. Οι τιμημένες και δοκιμασμένες στην φωτιά και το σίδερο θεσσαλικές μονάδες του ΕΛΑΣ, μεταφέρανε τον πόλεμο στην καρδιά του κάμπου, στα κέντρα του κατακτητή. Τον χτυπάνε στο Καραλάρ (Ελευθέριο) και στην Χασάμπαλη, έξω από την Λάρισα, τον χτυπάνε στον κάμπο της Καρδίτσας και των Τρικάλων. Πόλεμος φοβερός, εξοντωτικός, χωρίς έλεος. Οι εφεδροελασίτες ακόμα και οι εφεδροελασίτισσες με το όπλο στο χέρι στέκουν στο πλευρό των ανταρτών, παίρνουν μέρος στη μάχη και αλλάζουν το όπλο με το δρεπάνι».