καλοκαίρι του 1944: Η Καρδίτσα στη Μάχη της Σοδειάς (α’ μέρος-εισαγωγικά)

αποσπάσματα από το βιβλίο του Λάζαρου Αρσενίου «Η Θεσσαλία στην Αντίσταση», γ’ έκδοση, Περιφερειακές Εκδόσεις «έλλα»

"Η Μάχη της Σοδειάς"
(σύνθεση του γλύπτη Σώτου Αλεξίου
στην ανατολική είσοδο της Καρδίτσας)  

Οι Γερμανοί ενδιαφέρονταν για την ελληνική αγροτική παραγωγή, από την αρχή της Κατοχής. Και την άρπαζαν. Συνέπεια: μερικές εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες νεκροί από πείνα το 1941-42. Χάνοντας με τον πόλεμο εδάφη και έχοντας μεγαλύτερη έλλειψη τροφίμων, μεγαλώνει το ενδιαφέρον τους για το ελληνικό σιτάρι το 1944. Ο κάμπος της Θεσσαλίας, 5 εκατομμύρια περίπου στρέμματα, με υψηλή απόδοση, προσιτός στα μηχανοκίνητά τους, τράβηξε την προσοχή τους. Μαθαίνοντας μάλιστα ότι σπάρθηκαν με στάρι 30% περισσότερα στρέμματα, μεγάλωσε η όρεξή τους. Η αύξηση αυτή, φαινόμενο για την Κατοχή, υπήρξε καρπός της Αντιστάσεως. Κάλεσε το 1943 έγκαιρα τους αγρότες στην Μάχη της Σποράς με σύνθημα: ούτε πιθαμή άσπαρτης γης. Κινητοποιήθηκαν ΕAM, ΕΑ, ΕΠΟΝ, Εφ. ΕΛΑΣ, Λαϊκή Αυτοδιοίκηση χωριών και πόλεων, με περισσότερα από 150.000 μέλη και στελέχη τους. Με ειδική εξόρμηση έγινε προμήθεια σπόρων και από την Μακεδονία και μοιράσθηκαν σε όσους χρειάζονταν. Στους φτωχούς δωρεάν. Κάθε αγρότης σπέρνει τα δικά του χωράφια και κάτι παραπάνω, μετέχοντας σε ομαδική καλλιέργεια οργανωμένη από το ΕΑΜ σε κάθε χωριό. Χωράφια φυγάδων, απόντων σε πόλεις, ανταρτών που οι οικογένειές τους αδυνατούν να καλλιεργήσουν, σπάρθηκαν με εξόρμηση. Κρατικές, κοινοτικές και κοινόχρηστες εκτάσεις σπάρθηκαν ομαδικά για λογαριασμό των κατοίκων κάθε χωριού. Και την άνοιξη του 1944 με τις πολλές βροχές, ο κάμπος είναι καταπράσινος, προμηνύοντας σοδειά μεγάλη.

Για να πάρουν το σιτάρι οι Γερμανοί οργάνωσαν ειδική επιχείρηση. Από κρατικές υπηρεσίες πήραν στοιχεία για τις εκτάσεις. Αρχές Μαΐου η νομαρχία Λαρίσης κοινοποιεί έγγραφο υπογραμμένο από τον Γερμανό φρούραρχο, που ζητά από τις κοινότητες ονομαστικές καταστάσεις όσων έσπειραν. Αυτό έγινε και στις άλλες νομαρχίες. Οι κρατικοί γεωπόνοι πιέζονται να βγουν στα χωριά και να συντάξουν αυτές τις καταστάσεις. Πριν τον θερισμό έρχονται στην Θεσσαλία Γερμανοί γεωπόνοι από την Ουγγαρία και από την Ρωσία, με «πείρα» για την σοδειά. Ο επικεφαλής τους, ο γεωπόνος Μάκενε, πλαισιώνεται από SS και ES-DE. Δέκα περίπου από αυτούς τους γεωπόνους εγκαταστάθηκαν στον Βόλο-Αλμυρό και ανάλογοι σε άλλες περιοχές. Κατατοπίζονται για τις συνθήκες θερισμού και αλωνισμού στην Θεσσαλία, καταγράφουν τα συγκροτήματα που τον διενεργούν, βάζουν ελέγχους στα καύσιμα και μετά από προετοιμασία εκδίδουν διαταγή: Ο θερισμός να γίνει γρήγορα, τα δεμάτια με σιτάρι θα προσκομισθούν για αλωνισμό σε ορισμένα κέντρα, κοντά σε γερμανικές φρουρές. Στον νομό Μαγνησίας ορίζονται μόνον τρία τέτοια κέντρα. Ανά ένα στον Αλμυρό, Βόλο και Βελεστίνο. Κάθε αλωνιστική μηχανή θα φρουρείται από 40 μέχρι 100 SS. Ο αλωνισμός θα αρχίσει με ειδική διαταγή. Η έλλειψη εργατών θα κα­λυφθεί με χρησιμοποίηση δημοσίων υπαλλήλων και... δικηγόρων. Όπου δεν υπάρχουν σακιά, το σιτάρι θα σωριάζεται κοντά στις μηχανές και θα φορτώνεται χύμα σε αυτοκίνητα κλπ., κλπ. Ακολουθούν συσκέψεις, διαταγές και προειδοποιήσεις για αυστηρή τιμωρία παραβατών, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η τιμωρία μπορεί να είναι και θάνατος. Εκτός από τις φοβέρες, οι Γερμανοί χρησιμοποιούν και την εξαπάτηση. Διαδίδουν ότι με τα μέτρα τους θα προστατέψουν το σιτάρι να μη το αρπάξουν οι αντάρτες και ότι θα το μοιράσουν κατόπιν στους Έλληνες, κρατώντας μόνο το 35% για τον κόπο τους. Δεν τους πίστεψε κανένας.

Όλοι κατάλαβαν τον κίνδυνο της σοδειάς. Την άνοιξη του 1944 δεν υπήρχε προοπτική απελευθερώσεως της Ελλάδος. Ούτε λόγος για απόβαση στην Γαλλία γινόταν τότε, ούτε η προέλαση των Ρούσων στα Βαλκάνια είχε αρχίσει. Όλοι υπολόγιζαν παράταση της Κατοχής και τον επερχόμενο χειμώνα. Παράταση, όμως, χωρίς ψωμί, περικλείει κίνδυνο πείνας για την Ελλάδα. Τον κίνδυνο αυτόν ανέλαβε να αποτρέψει η Αντίσταση με την Μάχη της Σοδειάς. Ο δημοσιογράφος Κώστας Βιδάλης, απεσταλμένος της Ελεύθερης Ελλάδας στον θεσσαλικό κάμπο, γράφει στο βιβλίο του Η Μάχη της Σοδειάς-Μάχη Θρίαμβος: «Ο θεσσαλικός κάμπος είναι, προ παντός σήμερα, η μάνα από την οποία περιμένουν τα παιδιά της, τα βουνά, η Αθήνα, ο Πειραιάς, ο Βόλος, ακόμα και η Ήπειρος, η Πελοπόννησος, τα νησιά. Και ακόμα από την Θεσσαλία - προ παντός από την Θεσσαλία - περιμένουν οι αντάρτες μας, ο εθνικός στρατός ΕΛΑΣ, να τραφούνε. Χωρίς την σοδειά του θεσσαλικού κάμπου το αντάρτικο της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και μέχρις ενός σημείου και της Στερεάς, δεν θα μπορούσε να σταθή, να πολεμήση τους Γερμανούς και τους προ­δότες, να λευτερώση την πατρίδα. Με δυο λογία: από την θεσσαλική σοδειά και γενικότερα από την ελληνική σοδειά εξαρτάται οικονομικά ολόκληρος ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας Η Θεσσαλία είναι η κεντρική αποθήκη του αγώνα. Ακριβώς γιατί έχει αυτήν την μεγάλη και εξαιρετική σημασία η σοδειά και ειδικότερα η θεσσαλική σοδειά, οι κατακτητές (...) με όλη την φάρα των προδοτών θέλησαν να αρπάξουν την σοδειά. Με το άρπαγμα της σοδειάς, κοντά στα άλλα μέτρα πείνας, ήθελαν να πετύχουν ό,τι δεν κατάφεραν με την τρομοκρατία, με τα καψίματα κ.λπ. Ήθελαν να εξαθλιώσουν τον λαό (...). Η καμόρα των Γερμανών και των προδοτών στο άρπαγμα της σοδειάς βλέπει την πλούσια γελάδα που θ' άρμεγε, για ν' αποκτήσουν περιουσίες, ν' αυξήσουν άλλοι τα πουγγιά τους σε λίρες, να κάνουν την μαύρη αγορά (...). Τώρα θα έκαναν την μεγάλη μπάζα, τώρα θα σώζονταν για όλα τους τα χρόνια. Ή τώρα θα τα κατάφερναν ή ποτέ. Όμως, οι απάνθρωποι αυτοί λογαριασμοί των χιτλερικών γινόντουσαν χωρίς τον μεγάλο ξενοδόχο, τον ελληνικό λαό. Λαός και στρατός (...) έδωσαν την Μάχη της Σοδειάς, που θα μείνει στην ιστορία της νέας Ελλάδας σαν παράδειγμα της θέλησης των λαών, να ζήση, να λευτερωθή. Και η μάχη αυτή κατέληξε σ' ένα πραγματικό θρίαμβο, για τον οποίο θα μιλάνε οι κατοπινές γενιές με υπερηφάνεια».

Για το άρπαγμα της σοδειάς οι Γερμανοί στηρίζονται στην βία. Με τα φυλάκια τους είναι σαν να έχουν περιμαντρωμένο όλον τον κάμπο, με μήκος σε ορισμένα σημεία μέχρις 180 χιλιόμετρα και πλάτος 100. Στο εσωτερικό του, σε πόλεις και σε επίκαιρα σημεία, πυκνές φρουρές σαν αχινοί ελέγχουν μια περιοχή σε ακτίνα 20-30 χιλιομέτρων καθεμία, έτσι που δεν αφήνονται κενά, ενώ όλες μαζί αποτελούν καλοσχεδιασμένο σύστημα ελέγχου. Στον Αμπελώνα και σε άλλα καίρια σημεία με τα τανκς, υπάρχουν και έφιππες μονάδες. Τρεις σιδηροδρομικές γραμμές και κάμποσοι ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι, εξασφαλίζουν ιδεώδη συγκοινωνία, χώρια οι χωραφόδρομοι που οδηγούν στο πιο απίθανο σημείο, ενώ η περίοδος του καλοκαιριού χωρίς λάσπες, παρέχει βατότητα καλύτερη στα εχθρικά μηχανοκίνητα και λιγότερη ασφάλεια στους κατοίκους. Σε σταυροδρόμια και σε επίκαιρα σημεία υπάρχουν άλλα φυλάκια με ασυρμάτους. Σε κάθε ύποπτη κίνηση, θα ειδοποιούν και θα καταφτάνουν σύντομα τανκς.

μνημείο πεσόντων στη Μάχη της Σοδειάς
(χωριό Κοσκινά Καρδίτσας)

Η Θεσσαλία, λοιπόν, κλήθηκε να δώσει την Μάχη της Σοδειάς σε δύσκολες συνθήκες. Μέχρι τις παραμονές του θερισμού, οι Γερμανοί ενεργούν εξορμήσεις για συλλήψεις και εκτελέσεις. Να μερικές από αυτές: Την 18η και την 19η Απριλίου 1944 συνέλαβαν στα Τρίκαλα 350 πατριώτες. Πέντε κρέμασαν στην πλατεία και 8 σκότωσαν. Άλλους 5 κρέμασαν στο Μεγαλοχώρι. Στην Καρδίτσα, την 8η Μαΐου, σκότωσαν 5. Από 18 Μαρτίου μέχρι τέλους Μαΐου, σε δυόμιση μήνες, Γερμανοί και ΕΑΣΑΔ ενήργησαν 41 εξορμήσεις με πεζικό, άρματα και πυροβολικό, σε περιοχές της Καλαμπάκας, της Καρδίτσης και των Τρικάλων. Και περισσότερες στην Κεντρική και Ανατολική Θεσσαλία, όπου οι μεγαλύτεροι και οι πλουσιότεροι κάμποι με πυκνότερα δίκτυα συγκοινωνίας. Από δημοσιεύματα στον Ρήγα μαθαίνεται ότι στον Α­μπελώνα και στην Φαλάνη Γερμανοί με Εασαδίτες σκότωσαν 20 πατριώτες, ανάμεσά τους και δυο γεροντάκια, πατέρες ανταρτών. Τον Βάιο Γκουλέτσα, υπεύθυνο της ΕΠΟΝ Αμπελώνα, τον βασάνισαν και κατόπιν έσπασαν το κεφάλι του χτυπώντας τον με τακούνια. Από τον Μάρτιο μέχρι τον Ιούλιο του 1944 Γερμανοί και ΕΑΣΑΔ σκότωσαν 2.530 πατριώτες στην θεσσαλική ύπαιθρο. Τον Μάιο αρχίζουν να μεταφέρουν από την Γερμανία σακιά για το σιτάρι. Τόσο βέβαιοι είναι ότι θα το πάρουν.

Κυνηγημένοι οι αγρότες από επιδρομές Γερμανών, απομακρύνθηκαν από τα σπίτια τους και κρύβονται σε χωράφια, ενδιαφερόμενοι περισσότερο να σώσουν τα κεφάλια τους και λιγότερο την σοδειά. Πώς, λοιπόν, να δοθεί με τέτοιες συνθήκες η Μάχη της Σοδειάς, Και πώς ένας αναρτο-λαϊκός στρατός να αντιμετωπίσει σε κάμπο, εχθρό μηχανοκίνητο; Αυτό που έγινε αποτελεί άθλο. Η Μάχη της Σοδειάς αποτελεί εποποιία. Ξεχωρίζει από κάθε άλλη. Δεν δόθηκε σε καθορισμένο οργανωμένο μέτωπο, ούτε μόνο από ενόπλους. Ούτε βάσταξε μια, δυο, πέντε μέρες. Διεξάγεται από λαό και στρατό σε πεδίο απέραντο, σε όλους τους κάμπους. Άντρες, γυναίκες και παιδιά, με όπλα ή χωρίς αυτά, ρίχθηκαν ορμητικά, ακράτητα σε προσπάθεια που κράτησε δυο περίπου μήνες, αψηφώντας κόπους και κινδύνους. Και έσωσαν το σιτάρι.