Πρωτομαγιά του ’44: Στους 200 εκτελεσμένους της Καισαριανής και ο Καρδιτσιώτης κομμουνιστής Βαγγέλης Πόλκος

Η μαζική εκτέλεση 200 κομμουνιστών, την Πρωτομαγιά του 1944 ήταν ένα από τα πιο συγκλονιστικά γεγονότα της κατοχής (δες και ΕΔΩ). Η εκτέλεση αυτή έγινε από τους ναζί κατακτητές ως αντίποινα για την εξόντωση του Γερμανού στρατηγού Franz Krech και τριών αντρών του επιτελείου του, από τον ΕΛΑΣ στους Μολάους της Λακωνίας στις 27 Απρίλη. Το προηγούμενο βράδυ, στις 26 Απριλίου του 1944, είχε γίνει η απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Kreipe από Βρετανούς κομάντο και Έλληνες αντιστασιακούς, στη Βιάννο της Κρήτης. Ανάμεσα στους 200 που οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα ήταν και ο Βαγγέλης Πόλκος με καταγωγή από τη Ραχούλα (Ζωγλόπι) Καρδίτσας.

Ο Νίκος Βασ. Μαγόπουλος στο βιβλίο του ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΩΝ ΚΑΡΔΙΤΣΙΩΤΙΚΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΑΜΠΟΥ 1940-1950 (Καρδίτσα 1998) γράφει: “Η Ραχούλα στο διάστημα του μεσοπολέμου ανέπτυξε ένα δυναμικό και πρωτοποριακό αριστερό κίνημα, μοναδικό και ασύγκριτο, όχι μόνο στην περιοχή των Αγράφων, αλλά γενικότερα της τότε επαρχίας Καρδίτσας. Τούτο οφείλονταν στην πνευματική άνθηση και ανάπτυξη του τόπου και στους πολυάριθμους προοδευτικούς ανθρώπους οι οποίοι αποδέχτηκαν και ενστερνίστηκαν τις νέες προοδευτικές ιδέες.

Το πόσο προχωρημένη ήταν η Ραχούλα στο λαϊκό κίνημα αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι την εποχή εκείνη το χωριό αυτό ανέδειξε πλειοψηφούντα κόκκινο συνδυασμό σε κοινοτικές εκλογές και ότι σε μια των επετείων της 4ης Αυγούστου ύψωσε κόκκινη σημαία σε κεντρικό πλάτανο της Πλατείας του χωριού.

Από δω καταγόταν ο διακεκριμένος δάσκαλος και εκλεκτό τέκνο του αριστερού κινήματος Πόλκος Βαγγέλης. Πολιτικός κρατούμενος για τις ιδέες του επί δικτατορίας Μεταξά. Με την κατάρρευση του μετώπου και τη κατοχή της χώρας μας το 1941 βρέθηκε κλεισμένος στην Ακροναυπλία με άλλους κομμουνιστές. Εκτελέστηκε την 1η Μάη 1944 με τους διακόσιους στην Καισαριανή. Ακολούθησε τους πρώτους που έσυραν το χορό πριν την εκτέλεση” (σελ.232-233)   

Στη ταινία του Παντελή Βούλγαρη “Το τελευταίο σημείωμα” υπάρχει μια συγκλονιστική σκηνή με το χορό που στήνουν οι μελλοθάνατοι κομμουνιστές λίγες ώρες πριν ξημερώσει και οδηγηθούν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Και κει, μέσα στις γύρες του χορού,  πάνω στα «άιντε» και στα «όπα», ακούγεται ο γέρος κομμουνιστής, ο «καθοδηγητής», να λέει: «Παλιοζωγλόπι…, Άγραφα…, Περτούλι… σας έρχομαι…» (δες και ΕΔΩ).

Στο βιβλίο «Η Ραχούλα» των Λ.Γριβέλλα, Β.Καραγιάννη, Β.Κίσσα και Γ.Ντόλκερα (2005) διαβάζουμε: «Την Πρωτομαγιά του 1944, κατά την ομαδική εκτέλεση των Ελλήνων πατριωτών στο σκοπευτήριο της Καισαριανής, έπεσε από τις σφαίρες των παρανοϊκών Ναζί, ο δάσκαλος Βαγγέλης Γ.Πόλκος, σε ηλικία 37 ετών. Δέκα χρόνια έζησε σε εξορίες και φυλακές, για τα φρονήματά του, στο κάτεργο της Ακροναυπλίας και τελευταία στο Χαϊδάρι. Μαζί με τους άλλους μελλοθανάτους, πρόλαβε κι αυτός καθώς τους πήγαιναν για εκτέλεση, να πετάξει από το αυτοκίνητο ένα σημείωμα που έγραφε: «Φιλώ τη γυναίκα μου, την κόρη μου, τη Μάνα μου και τ’ αδέλφια μου… Βαγγέλης Πόλκος, δάσκαλος από Ραχούλα Καρδίτσας, 1-5-44» (σελ.413) 

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 16 Γενάρη 1975

Ο δάσκαλος Βασίλης Χρ.Καραγιάννης, επίσης από την Ραχούλα, στο βιβλίο του  «Η Ραχούλα στην Αντίσταση-Αναμνήσεις», αναφερόμενος στην προπολεμική τοπική οργάνωση του ΚΚΕ, γράφει: «Ο δάσκαλος Βαγγέλης Πόλκος, μια μαρτυρική και ηρωική μορφή του κομμουνιστικού κόμματος, ο οποίος συνελήφθη επί καθεστώτος Μεταξά, αρνήθηκε να υπογράψει δήλωση μετάνοιας, έμεινε φυλακισμένος και εκτελέστηκε την 1η Μαΐου 1944 μαζί με άλλους 199 κομμουνιστές στο σκοπευτήριο της Καισαριανής, δεν αποτελούσε μέλος της τοπικής Οργάνωσης. Για τον Χαρίλαο Φλωράκη κανείς προπολεμικά δεν γνώριζε ότι ανήκει στο ΚΚΕ. Έφυγε μικρός από το χωριό και διέμενε οικογενειακώς στην Καρδίτσα (…) Για τον Χαρίλαο μάθαμε όταν ανέλαβε διοικητής της 1ης Μεραρχίας Θεσσαλίας του Δημοκρατικού Στρατού» (σελ.52).

Την άνοιξη του ’44 το αντάρτικο είχε φουντώσει και ο ΕΛΑΣ είχε απελευθερώσει πολλές περιοχές και πίεζε τους Γερμανούς σε όλη τη χώρα. Στο ανατολικό μέτωπο ο Κόκκινος Στρατός σφυροκοπούσε τις γερμανικές ταξιαρχίες της Βέρμαχτ που υποχωρούσαν. Όλα προανάγγελλαν την ήττα των Γερμανών. Ο κατακτητής ήθελε να στείλει ηχηρό μήνυμα στον λαό πως δεν αστειεύεται. Γι’ αυτό τα αντίποινα ήταν πολύ σκληρά. Διάταξε να κάψουν όλα τα χωριά της επαρχίας Βιάννου και να εκτελέσουν τους άντρες, να εκτελέσουν όσους άντρες συναντούσαν στη διαδρομή Μολάων Σπάρτης και να εκτελέσουν 200 κομμουνιστές. Η διαταγή της εκτέλεσης δημοσιεύθηκε στον κατοχικό Τύπο στις 30 Απρίλη του 1944, ενώ αναρτήθηκε και σε δημόσιους χώρους και σε τοίχους σπιτιών της πρωτεύουσας.

Ξημερώματα της Πρωτομαγιάς του 1944, ξεκίνησε η διαλογή στο Χαϊδάρι. Από τους 200 κομμουνιστές, οι 170 ήταν πρώην κρατούμενοι των φυλακών της Ακροναυπλίας και οι 30 πρώην εξόριστοι από την Ανάφη. Οι περισσότεροι από αυτούς ανήκαν στον σκληρό πυρήνα των στελεχών του ΚΚΕ. Ανάμεσα τους ήταν ο πρώην βουλευτής, Στέλιος Σκλάβαινας, ο Ναπολέοντας Σουκατζίδης, που εκτελούσε χρέη διερμηνέα, ο Αντώνης Βαρθολομαίος, που εκτελούσε χρέη στρατοπεδούχου κ.α. Στον Σουκατζίδη και τον Βαρθολομαίο προτάθηκε να εξαιρεθούν, αλλά και οι δύο αρνήθηκαν. Επέλεξαν τον θάνατο, ώστε να μην εκτελεστούν άλλοι σύντροφοι στη θέση τους. Οι μελλοθάνατοι επιβιβάστηκαν σε 10 φορτηγά και οδηγηθήκαν στον τόπο εκτέλεσής τους. Κατά τη διάρκεια της διαδρομής πετούσαν σημειώματα που είχαν γράψει.

Ο Βαγγέλης Πόλκος πήρε το πτυχίο του δάσκαλου από το Διδασκαλείο Αλεξανδρούπολης το 1925.  Κατατάχτηκε στη Χωροφυλακή και γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου. Παντρεύτηκε τη δασκάλα Δέσποινα Ταϊτιάδου και απέκτησαν μια κόρη τη Ρηνούλα το 1935. Με τη δικτατορία του Μεταξά συλλαμβάνεται και οδηγείται στις φυλακές Λάρισας όπου αρνείται να υπογράψει δήλωση. Εξορίζεται στη Φολέγανδρο όπου γνωρίζεται και με τον Δ.Γληνό. Το 1941 οδηγείται από τους Ιταλούς στις φυλακές Τρικάλων όπου αρνείται πρόταση των συντρόφων του να αποδράσει αν δεν ελευθερωνόταν όλοι οι κρατούμενοι. Στη συνέχεια στην Ακροναυπλία και από κει, το 1942, στο Χαϊδάρι. Εκτελέστηκε την 1 Μάη του 1944. Έζησε και πέθανε σαν κομμουνιστής.  

Σ.Κ.