σαν σήμερα, 11 Οκτώβρη του 1943: Η Καρδίτσα στη «δεύτερη κατοχή»

Τέτοιες μέρες, φθινόπωρο του 1943, πριν από 71 χρόνια, τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής αρχίζουν επιχειρήσεις στη Καρδίτσα με σκοπό το χτύπημα του αντάρτικου και την ανακατάληψη της πόλης. Για τους Kαρδιτσιώτες είχαν προηγηθεί 8 μήνες ελευθερίας. Από τον Μάρτη του 1943 και για 8 ολόκληρους μήνες η Καρδίτσα ζει ελεύθερη, χωρίς κατακτητές. Η ραγδαία ανάπτυξη της ΕΑΜικής αντίστασης και τα χτυπήματα του ΕΛΑΣ είχαν εξαναγκάσει τους ιταλούς κατακτητές να αποσυρθούν από την πόλη. Η Καρδίτσα γίνεται «η πρωτεύουσα της ελεύθερης Ελλάδας». Και όχι μόνο της Ελλάδας αλλά «η πρώτη πόλη της Ευρώπης που απελευθερώνεται κάτω από την πίεση των δυνάμεων της Αντίστασης» όπως τότε, το βράδυ της 12 Μάρτη του 1943, είχε μεταδώσει σε όλες τις γλώσσες ο ραδιοσταθμός του BBC. Τον Οκτώβρη του ’43 και μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας οι Γερμανοί αρχίζουν επιχειρήσεις για την ανακατάληψη της πόλης. Για την Καρδίτσα αρχίζει η δεύτερη κατοχή.     

Να πως τα περιγράφει ο Απόστολος Στρογγύλης στο βιβλίο του «Η

πρωτεύουσα της ελεύθερης Ελλάδας» (ΦΥΤΡΑΚΗΣ, 1988):

Η Καρδίτσα παραμένει ελεύθερη ακόμη, αλλά οι Γερμανοί θα κάνουν μερικές «επισκέψεις» στην πόλη ωσότου εγκατασταθούν μόνιμα σ' αυτή. Σε μια τέτοια επιδρομή, στις 11 Οκτωβρίου 1943, θα μας αιφνιδιάσουν και θα κινδυνέψουμε αρκετοί, στην προσπάθεια εξόδου απ' την πόλη ή στην προσπάθεια να κρυφτούμε σε σπίτια, στα οποία ωστόσο μπήκαν και έψαξαν οι Γερμανοί.

Ο Γιάννης Καραγιάννης ξάπλωσε σ' ένα κρεβάτι και έδεσε το κεφάλι του με μαντίλα. Η γυναίκα του, η Σοφία, παρίστανε τη νοσοκόμα και στο σπίτι έστρωσαν το τραπέζι κανονικά και κάθισαν σ' αυτό τα μέλη της οικογένειας. Οι Γερμανοί μπήκαν, είδαν το σκηνικό του «άρρωστου» και του «τραπεζιού» και έφυγαν.

Την ίδια ημέρα, στις 11 Οκτωβρίου 1943, γερμανικές δυνάμεις με 25 αυτοκίνητα μπαίνουν ξανά στην πόλη. Ο καιρός είναι βροχερός και αυτό βοήθησε να μη γίνει έγκαιρα αντιληπτός ο εχθρός. Σκοτώθηκε ο Βαγγέλης Κουτουρούμπας του Λόχου Αυτοκινήτων και ένας Ιταλός υπολοχαγός. Κρίμα που δεν γνωρίζουμε το όνομα του να το δώσουμε στην ιστορία. Μόλις έφτασαν οι Γερμανοί, προσπάθησε να βγει απ' την πόλη. Τον τραυμάτισαν ελαφρά και τον συνέλαβαν, μαζί με τον Σόλωνα Χριστούλα και τον Αχιλλέα Πέτρου. Ο Ιταλός κάνει νόημα στους δυο να φύγουν και ορμάει στο Γερμανό που πρόλαβε και τον πυροβόλησε. Οι δυο Έλληνες έφυγαν. Συνελήφθη ο ανθυπολοχαγός Μαργαρίτης, του Λόχου Αυτοκινήτων, και δύο ακόμη. Ο Μαργα­ρίτης θα δραπετεύσει αργότερα. Οι Γερμανοί λεηλάτησαν αποθήκες.

Σε λίγες βδομάδες οι Γερμανοί εγκαθίστανται μόνιμα στην πόλη. Έτσι η Καρδίτσα κατέχεται πάλι. Στην τριπλή Κατοχή της χώρας (Γερμανοί, Ιταλοί, Βούλγαροι) ο κορμός της Ελλάδας αφέθηκε στους Ιταλούς, ενώ οι Γερμανοί στάλθηκαν από τον Χίτλερ στο μέτωπο της Ρωσίας. Τώρα έφεραν απ’ την Πολωνία δυνάμεις των Ες-Ες κλπ για την κατοχή ολόκληρης της χώρας.

Στη Θεσσαλία έχουν αρκετή δουλειά, καθώς η Αντίσταση πήρε τεράστιες διαστάσεις. Και την Καρδίτσα δεν τη συγχωρούν που ήταν, για οχτώ μήνες, η πρωτεύουσα της ελεύθερης Ελλάδας. Θα κάνουν όμως κι αυτοί το ίδιο (δηλαδή θα φύγουν) έπειτα από δέκα περίπου μήνες, όταν, κάτω από την πίεση των ανταρτών, θ' αφήσουν την Καρ­δίτσα και θα συμπτυχθούν στα Τρίκαλα. Ως τότε θα κάψουν και θα σκοτώσουν, αλλά και θα χτυπηθούν απ' τον ΕΛΑΣ μέσα και σ' αυτή την πόλη.

Οι Γερμανοί ξεκινούν την εκστρατεία τους στις 17 Οκτωβρίου 1943, με 30.000 περίπου άντρες (ένα μέρος απ' τη δύναμη αυτή είναι ειδικευμένο σε ορεινό πόλεμο), με πυροβολικό, μηχανικό και αεροπορία. Σκοπός: η εξόντωση του κύριου όγκου του ΕΛΑΣ στην Πίνδο. Η εξόρμηση γίνεται από Κόνιτσα, Γιάννενα, Άρτα, Τρίκαλα. Η κίνηση συγκλίνει προς το Περτούλι, όπου η έδρα του Γενικού Στρατηγείου. Γίνονται σκληρές μάχες. Επιθέσεις των Γερμανών κατά κύματα. Σκοτώνουν όποιους βρουν μπροστά τους, αδιάφορο αν είναι άοπλοι χωρικοί, γυναίκες, παιδιά. Έχουν όμως κι αυτοί πολλούς σκοτωμένους. Σε λίγο θα γίνει η επίθεση των Γερμανών και στη Νευρόπολη, που θα τη δούμε παρακάτω.

Με την κατάληψη της Καρδίτσας απ' τους Γερμανούς (προχωρημένο φθινόπωρο του 1943) η Οργάνωση της πόλης προσπαθεί να προσαρμοστεί. Και μαζί ένας ολόκληρος πληθυσμός, απ' τον οποίο πολλά άτομα ήταν τώρα εκτεθειμένα. Ορισμένα βασικά στελέχη μένουμε μέσα. Σ' ένα φιλικό σπίτι (της Ολυμπιάδας Κουμαδίτη), προς το δρόμο των Τρικάλων, κατασκευάζω ένα πρόχειρο καταφύγιο. Δεν λέει τίποτα.

Η προστασία μας βασίζεται στο φρόνημα του λαού. Στήνουμε «στέκια» για την κυκλοφορία του τύπου και τις επαφές μας και ανασυγκροτούμε παράνομο μηχανισμό και, στην ουσία, Οργάνωση. Φτου κι απ' την αρχή, στη δεύτερη αυτή Κατοχή. Φοβερές οι δυσκολίες.

Ο φωτογράφος Κώστας Παπαδόπουλος κινείται μέσα στις νέες συνθήκες με θάρρος, αλλά και λίγο απρόσεχτα. Του λέμε ότι δεν κάνει καλά. Και αυτή μεν τη στιγμή δεν θα συμβεί τίποτε, αλλά το κακό δεν θ’ αργήσει να ‘ρθει γι αυτόν και τη γυναίκα του, τη Βασιλεία. Θα συλληφθούν απ' τον Μακεδόνα και θα εκτελεστούν στη Λάρισα. Ο Κώστας Μίσχος είναι προσεχτικός στον τομέα του και πάντοτε θαρραλέος. Η Βασιλεία Παπαδοπούλου (γυναίκα του Κώστα) παίρνει πρόσθετες ευθύνες γύρω από το μηχανισμό. Ο Βασίλης Τσιρώνης ανασυγκροτεί την Εθνική Αλληλεγγύη με τουςΦώτη Καφαντάρη, Βα­σίλη Χατζηδημητρίου, Τάκη Αλαμανή, Νόνη Πάσχου, Λιλίκα Καζή και άλλους. Η Οργάνωση της ΕΠΟΝ κάνει το ίδιο με τα βασικά της στελέχη: τον Γιώργο Γούλα, τονΓιώργο Μαργάρα, τον Νίκο Μπαρμπάτσαλο, τον Αχιλλέα Πέτρου, τον Ανδρέα Κουταμή, τον Νίκο Πέ­τσα, την Κούλα Μαγαλιού, την Τσιβούλα Πλαΐνη, την Αίγλη Σαμαρά­κη και άλλους. Στον τομέα των επαγγελματοβιοτεχνών και εμπόρων, ο Βάιος Καφαντάρης και άλλοι. Στον τομέα των γυναικών, η Χώρα Καφαντάρη, η Ελένη Φαλιάγκα, η Αθηνά Μπλέτσα, ηΧρυσάνθη Μί­σχου και άλλες γυναίκες κινούνται δραστήρια. ΗΑλίκη Τσιαμούλη και η αδελφή της, Λίτσα Τακοπούλου, προσφέρουν υπηρεσίες διακίνησης τύπου κ.λπ., με κέντρο το σπίτι τους. Στο Εργατικό ΕΑΜ, ο Τάσος Τσούκης, ο Παναγιώτης Τσαγανός, ο Βαγγέλης Κορκότζελος, ο Βασίλης Κάκος, ο Βαγγέλης Καπνιάς και πολλοί άλλοι εργάζονται στις νέες συνθήκες. Στο ΕΑΜ της πόλης, ο Θεόκριτος Γούλας κινεί­ται δραστήρια.

Και κάτι που δείχνει όχι μόνο θάρρος, αλλά πόσο το φρόνημα του λαού προφυλάσσει τους αγωνιστές: Όλοι σχεδόν οι υπάλληλοι είναι στις θέσεις τους. Βεβαίως ακόμη δεν έχουν εμφανιστεί τα ΕΑΣΑΔ, αλλά μια πόλη ολόκληρη έχει εκτεθεί στα μάτια του εχθρού (με την οκτάμηνη ελευθερία της) και τώρα οι Γερμανοί είναι παρόντες.

Το τυπογραφείο μας είναι εγκατεστημένο στο βουνό. Ο Θανάσης Τσουπαρόπουλος και ο Βασίλης Μαργάρας με τους τυπογράφους βγάζουν ενημερωμένο και ζωντανό τύπο. Την εφημερίδα τη φέρνει στην Καρδίτσα σύνδεσμος μ' ένα γαϊδουράκι, που μπαίνει απ' τη μεριά του αναχώματος, λίγο πιο κει απ' το γερμανικό φυλάκιο.

Οι Γερμανοί, στο μεταξύ, ετοιμάζουν την επίθεσή τους εναντίον της Νευρόπολης και των Αγράφων. Και ξεκινούν τη νύχτα 26 προς 27 Νοεμβρίου.

ΣΚ