Αύγουστος του ’49: Τα Έκτακτα Στρατοδικεία και οι ομαδικές εκτελέσεις της Καρδίτσας

Καρδίτσα, νεκροταφείο Κοίμησης της Θεοτόκου 

Ο Αύγουστος του 1949 έχει καταγραφεί σαν ο μήνας λήξης του τρίχρονου εμφύλιου πόλεμου. Η τρίχρονη εποποιία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, ένας άνισος αγώνας απέναντι σ΄ένα στρατό που υποστηρίζεται και εξοπλίζεται από τους Άγγλους και Αμερικάνους ιμπεριαλιστές, λήγει με ήττα του ΔΣΕ. Ο Γράμμος, το τελευταίο προπύργιο του ΔΣΕ πέφτει στα χέρια του κυβερνητικού στρατού και τα τελευταία τμήματα των μαχητών του ΔΣΕ υποχωρούν συντεταγμένα στην Αλβανία.

Ο αγώνας αυτός δεν διεξάγονταν μόνο στις κορυφογραμμές του Γράμμου και του Βίτσι αλλά και στα μετόπισθεν, στις πόλεις και στην ύπαιθρο, όπου χιλιάδες αγωνιστές της αντίστασης αντιμετωπίζουν τρομοκρατία και διώξεις. Τα έκτακτα στρατοδικεία δουλεύουν νύχτα-μέρα στέλνοντας χιλιάδες και χιλιάδες αγωνιστές στις φυλακές, τις εξορίες και τα εκτελεστικά αποσπάσματα.

Μια τέτοια απόφαση του Έκτακτου Στρατοδικείου Καρδίτσας είχαμε στις 7 Αυγούστου του 1949 (αρ.απ.131/1-7 Αυγούστου 1949). Από την ημέρα έκδοσης της Απόφασης (Κυριακή) καταλαβαίνουμε ότι τα στρατοδικεία «δούλευαν υπερωρίες», χωρίς να γνωρίζουν Κυριακές και σχόλες! Διαβάζουμε σε εφημερίδα της εποχής:
«Η ΑΠΟΦΑΣΙΣ ΔΙΑ ΤΗΝ ΔΙΚΗΝ ΤΗΣ ΑΥΤΟΑΜΥΝΗΣ
Η αρξαμένη από της παρελθούσης Δευτέρας μεγάλη δίκη της Αυτοαμύνης Καρδίτσης εις την οποίαν εδικάζοντο 45 άτομα, ετερματίσθη προχθές Κυριακήν. Την 3 μ.μ. το δικαστήριον απεσύρθη εις διάσκεψιν διαρκέσασαν επί 7,5 ώρες. Ολίγον προ του μεσονυκτίου εξεδόθη η απόφασις δι’ ης επιβάλλονται αι κάτωθι ποιναί.
Εις θάνατον παμψηφεί: Β.Ζουλούμης, Δημ.Μπρουζιώτης, Α.Μαρκούτης (δις), Δημ.Παπακωνσταντίνου, Απ.Τολάκης, Στάθη Βασιλική (δις), Μάχη Τασιοπούλου (δις), Θεολόγης Στάθης, Γιαννακός Παρασκευάς (δις), Απ.Κουφόπουλος, Ελένη Κατσαρού (δις), Αθαν.Μπουλορίζος (τρις), Δημ.Παπαθεοχάρης (τρις διά ψήφων 3 κατά 2), Χρ.Παπαθεοχάρης (διά ψήφων τριών κατά δύο) και Ν.Τσίπρας, ήτοι εν συνόλω δέκα πέντε.
Ισόβια δεσμά: Βασιλική Κουκορίκου (δια 3 κατά 2), Αρετή Ντότσικα, Θ.Ζαμάνης, Γ.Ντόλκερας και Μ.Γκαρνάκης.
Ελένη Βλάχου 20 ετών, Π.Γραβάνης 18 ετών, Ζιώγας Ι. 11 ετών και Κρομμύδας Γρηγ., Τσιάρας Ευάγγ., Δημ.Κουκορίκος και Φερεντίνος εις 6 ετών.
Χαρ.Κουντουριώτου: να εγκλεισθεί εις σωφρονιστήρια μέχρι συμπληρώσεως του 18ου έτους της ηλικίας της.
Απαλλάσει λόγω πλήρως συγχύσεως, τους: Κων.Δρόσον και Αναστ.Παλαιοχωρίτην.
Απαλλάσει τους: Χρ. Μπουγατσάν, Κωνσταντού Κικήν, Α.Μητρουλιά, Σωτ.Κουκορίκον, Ε.Φαλάραν, Ευαγγελήν και Βαϊαν Παπαλού, Φωτεινήν Μπαλογιάννη, Γεωργίαν και Υβόννην Μπουλορίζου, Ελένην Τσουρή, Κων/τίαν Φιλομούζη, Στέφανον Νταντάμην και Σπ.Κόγιαν.
Εκφράζει την ευχήν όπως μη εκτελεσθή η θανατική ποινή διά τους: Δημ.Παπαθεοχάρην, Θεολ.Στάθην και Β.Ζουλούμην.»   

(εφημερίδα ΝΕΟΣ ΑΓΩΝ, φύλλο της Τρίτης 9 Αυγούστου 1949, όπως αναφέρεται στο βιβλίο του Νίκου Β.Μαγόπουλου «ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΩΝ ΚΑΡΔΙΤΣΙΩΤΙΚΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΑΜΠΟΥ 1940-1950, Καρδίτσα 1998, σελ.106-107).
Στις 13 Αυγούστου του 1949, λίγες μόνο μέρες μετά την απόφαση του έκτακτου στρατοδικείου, οι 11 από τους 15 αγωνιστές που καταδικάστηκαν σε θάνατο, οδηγούνται στο εκτελεστικό απόσπασμα και εκτελούνται ομαδικά στον «συνήθη τόπο» που τότε ήταν η γέφυρα της Καράμπαλης, έξω από την Καρδίτσα. Μαζί τους εκτελέστηκαν και άλλοι 2 που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο με άλλη απόφαση (αρ.απ.132/1949). Οι 13 αγωνιστές που εκτελέστηκαν ήταν οι: Γιαννακός Παρασκευάς, Καταβολάδας Σωτήρης, Κατσαρού Ελένη, ΕΠΟΝίτισα, Κουφόπουλος Αποστόλης, Μαρκούτης Ανδρέας, Μπουλορίζος Θανάσης, Μπρουζιώτης Δήμος, Παπακωνσταντίνου Δημήτριος, Παπαστάθη Βασιλική, Σίσκος Κώστας, Τασιοπούλου Μάχη, ΕΠΟΝίτισα, Τολάκης Απόστολος, Τσίπρας Νίκος.
Το Έκτακτο Στρατοδικείο Καρδίτσας λειτουργούσε ως τμήμα του Έκτακτου Στρατοδικείου Τρικάλων (το Α’ τμήμα είχε δικαιοδοσία το Ν.Τρικάλων και το Β’ τμήμα είχε δικαιοδοσία το Ν.Καρδίτσας) και ιδρύθηκε στα πλαίσια του Γ’ Ψηφίσματος του 1946. Στα πλαίσια του Γ’ Ψηφίσματος ιδρύθηκαν σ’ όλη την Ελλάδα 24 Έκτακτα Στρατοδικεία, 6 Μεραρχιακά και ένα της Αεροπορίας, με στρατοδίκες στρατιωτικούς εν ενεργεία, από το στρατιωτικό δικαστικό σώμα, που με φανατισμό εξαντλούσαν την αυστηρότητά τους στην επιβολή ποινών. Αξίζει να αναφερθεί ότι στο Έκτακτο Στρατοδικείο Τρικάλων υπηρέτησε ως στρατοδίκης και ο μετέπειτα δικτάτορας, δηλωμένος «κομμουνιστοφάγος», Στυλιανός Πατακός.

Στο συλλογικό «ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ, Όψεις της ιστορίας της κατά τη δεκαετία του ‘40» (εκδόσεις ΤΟΠΟΣ, 2017), διαβάζουμε:
«Στο τμήμα Β’ της Καρδίτσας από τον Μάιο του 1947 έως τον Ιανουάριο του 1950 εκδικάστηκαν 604 υποθέσεις, οι οποίες αφορούσαν 1.536

άτομα. Το 1947 εκδικάστηκαν 229 υποθέσεις και επιβλήθηκαν διάφορες ποινές ή απαλλάχθηκαν 729 άτομα, του 1948 εκδικάστηκαν 146 υποθέσεις στις οποίες παραπέμφθηκαν 361 άτομα, το 1949 εκδικάστηκαν 214, στις οποίες επιβλήθηκαν ποινές ή απαλλάχθηκαν 416 άτομα και τον Ιανουάριο του 1950 εκδικάστηκαν 15 υποθέσεις που αφορούσαν 30 άτομα.»  
(Δόμνα Κόφφα, «Η πολιτική λειτουργία της στρατιωτικής δικαιοσύνης: Η περίπτωση του Έκτακτου Στρατοδικείου Τρικάλων», σελ.195-218)
Συνολικά, από τους 1.536 αγωνιστές που δικάστηκαν από το Έκτακτο Στρατοδικείο Καρδίτσας, καταδικάστηκαν σε θάνατο οι 90. Όπως αναφέρει η Δόμνα Κόφφα, στη Καρδίτσα από τους 90 καταδικασμένους σε θάνατο εκτελούνται οι 66. «Από τους 42 καταδικασθέντες σε θάνατο το 1947, εκτελούνται οι 38. Οι καταδικασμένοι σε θάνατο το 1948 ανέρχονται στους 22 εκ των οποίων εκτελούνται τελικά οι 13, ενώ από τους 26 καταδικασμένους σε θάνατο το 1949 εκτελούνται οι 15. (…) Οι βαριές ποινές, οι θανατικές καταδίκες και το υψηλό ποσοστό των εκτελέσεων αποδεικνύουν τον τιμωρητικό, εκδικητικό ρόλο του Έκτακτου Στρατοδικείου».
Και παρακάτω: «Ο σκοπός της λειτουργίας των Έκτακτων Στρατοδικείων δεν είχε σχέση με την απονομή δικαιοσύνης και ως εκ τούτου τα φαινόμενα δικών χωρίς μάρτυρες κατηγορίας, δίκες ανθρώπων που δεν είχαν σχέση μεταξύ τους, με χαλκευμένα κατηγορητήρια τα οποία στήριζαν η Ασφάλεια, μέλη των ΜΑΥ ή καταθέσεις χωροφυλάκων, ήταν πολύ συχνά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η δίκη της Ομάδας Πολιτικών Επιτρόπων Πόλεων Καρδίτσας που έγινε στις αρχές Αυγούστου 1949, όπου από τους επτά παρόντες μάρτυρες κατηγορίας οι πέντε ήταν χωροφύλακες, ενώ το κατηγορητήριο στηρίχθηκε και στις γραπτές μαρτυρίες άλλων 13 μαρτύρων κατηγορίας οι οποίοι δεν εμφανίστηκαν στο δικαστήριο» (Έκτακτο Στρατοδικείο Τρικάλων, τμήμα Β, αρ.απ. 131/1-7 Αυγούστου 1949).

Όπως αναφέρει ο Χρήστος Βραχνιάρης στο βιβλίο του «ΠΟΡΕΙΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΝΥΧΤΑ, Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΙΣ ΦΛΟΓΕΣ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ» (εκδόσεις ΑΛΦΕΙΟΣ, 1990, σελ.360-361) οι 13 εκτελεσμένοι αγωνιστές συμμετείχαν στις  Ομάδες Πολιτικών Επιτρόπων Πόλεων (ΟΠΕΠ) της Καρδίτσας και είχαν δράση στα μετόπισθεν με συγκέντρωση πληροφοριών, διοχέτευση προπαγανδιστικού υλικού, σαμποτάζ όπως καταστροφές τηλεφωνικών δικτύων κλπ. Οι ΟΠΕΠ αποτελούνταν από μέλη του επαναστατικού ΚΚΕ, παλιούς και έμπειρους αντάρτες που γνώριζαν την περιοχή και καθοδηγούνταν απευθείας από την πιο κοντινή μεραρχία του ΔΣΕ.
Στρατοδικεία, φυλακές, εξορίες και εκτελεστικά αποσπάσματα ήταν που στέριωσαν το μετεμφυλιακό κράτος της αστικής «μας» τάξης, που στέρησαν από το λαό μας μια άλλη προοπτική και συνέβαλαν – όπως τελειώνει και η Δ.Κόφφα – στην τρομοκράτηση και την πειθάρχηση της κοινωνίας, ιδιαίτερα εκείνων «που αλλιώς την ονειρευόταν».

Σ.Κ.